Levenskunst bij uitputting en burn out

Uitputting en burn out door opbranden in een cirkel van gemak en succes

Er wordt steeds meer van ons gevraagd. We worden op allerlei manieren verleid onszelf te definiëren in termen van succes en gemak. Maar geeft dat vervulling en kan ons systeem daartegen? De cirkel van ‘gemak zoeken’ om weer functioneel en succesvol te zijn, sluit zich om het leven van veel mensen. Ik nodig je uit om uitputting en ‘burn out’ te ziet als een gelegenheid om de levenskunst ter hand te nemen om die cirkel te doorbreken. Een levenskunst waarbij zelfonderzoek en oefening op fysiek, emotioneel, mentaal en geestelijk niveau een rol speelt. (Workshop 'Burn Out Vrij')

Hoeveel mensen hebben last van uitputting en burn out

Het komt in Nederland volgens het RIVM relatief vaak voor dat mensen last hebben van uitputting, stress en burn out. Meer dan in de meeste andere Europese landen. Het gaat om 17 % van de beroepsbevolking. Bij vrouwen komt het meer voor dan bij mannen. Dat betekent dat jij er in je omgeving mee te maken hebt en dat jij er wellicht zelf ook mee te maken hebt. (Workshop 'Burn Out Vrij')

Wanneer alles een plicht wordt

Iedereen kent het wel. Je bent ergens enthousiast over en gaat aan de slag. Het begint als een vrije keuze. Na een tijd merk je dat het een project is geworden. Je voelt je verplicht om door te gaan. Mede omdat je je erop hebt vastgelegd naar jezelf toe en mensen om je heen. Het inspireert niet meer en is een zware last geworden. Het is onderdeel geworden van je normale manier van overleven. Zelfs een vakantie kan zo’n project worden. Dan moet je daarna uitrusten voordat je weer aan de slag kan.

Uitputting vindt plaats op vier niveaus die op elkaar inwerken

Uitputting wordt vaak gereduceerd tot een fysiek verschijnsel. Alleen je fysieke gesteldheid aanpakken helpt maar kan leiden tot herhaling. Het is namelijk ook een emotionele kwestie. Emoties geven levensenergie en kracht als ze hun werk kunnen doen en voeden bovendien je stemming. En die geeft aanleiding voor bepaalde gedachtes. Maar ook je geestelijke welzijn speelt een rol: ben je geïnspireerd door en blij met je leven. Deze niveaus werken op elkaar in. Ze kunnen elkaar naar beneden trekken of juist meenemen in een positieve cirkel van herstel.

Fysiek uitgeput raken

Het meest basale niveau waarop uitputting zich aandient is dat van je fysieke lichaam. Je bent moe, lusteloos, komt wellicht moeilijker je bed uit. Je bent gespannen en weet niet meer te ontspannen. Leuke dingen doen helpt niet meer. Je eet en slaapritme zijn wellicht verstoord. Hoewel je moe bent staat je lichaam aan en is overgevoelig voor geluid temperatuur, kleinere ruimtes, te veel mensen etc.

De remedie op het fysieke niveau

Natuurlijk moet je uitrusten. Maar je lichaam kan pas uitrusten als het zich ook inspant. De willekeurige spieren kunnen pas ontspannen door ze in te spannen. Aangezien je moe bent wil je lichaam niet bewegen. Als je daaraan toegeeft kom je in wat ik noem aan ‘rust out’. Het wordt steeds moeilijker om in beweging te komen en een ‘burn out’ kan jaren gaan duren. Daarom is het het verstandig om te gaan bewegen. Ik raad meestal aan om te gaan wandelen. Eerst twee maal per dag een half uur als je erg uitgeput bent. Daarna langer. Dan ben je ‘s avonds ‘gezond moe’. Dan gaat je autonome zenuwstelsel, waar je via je wil geen invloed op hebt, je ook weer helpen. Tekenen daarvan zijn gapen, vochtigere ogen, rustigere hartslag, beter functionerende spijsvertering en zo voort. Door ‘gezonde moe’ kun je gaan uitrusten. Bovendien herkauw je op je wandelingen ook allerlei emotioneel, mentaal en geestelijk materiaal.

Emotioneel uitgepunt zijn

Emotionele uitputting uit zich vooral in frustratie, angst en verdriet. Het begint ermee dat je de dingen moeilijker kan opbrengen. Je lontje wordt korter en je raakt gefrustreerd. Frustratie is een opgekropte vorm van woede. Soms ben je al zo afgemat en down dat je het niet meer opbrengt om je woede productief aan te kunnen wenden. Vervolgens word je wellicht bang dat je gaat falen. Daarom ga je nog een tijdje door totdat je niet anders kan dan opgeven. Dan dient zich een niet productieve vorm van verdriet aan: Je wordt depri.

De remedie op emotioneel niveau

Emoties hebben allemaal een functie die je in beheer kunt nemen voor kwaliteit van leven. In die zin zijn er geen ‘negatieve emoties’. Er zijn alleen emoties die afgeweerd en onderdrukt worden, waardoor ze niet meer functioneren en waardoor je in een matte toestand terechtkomt.

Woede is belangrijk voor je autonomie en voor je grensbewaking. Tot zover en niet verder! Dit klopt wel en dat niet! Stop! Daardoor ben je in staat om te stoppen met doorlopen tot je er bij neervalt.

Ergens bang voor zijn, is een teken dat dat er straks wellicht iets gaat gebeuren wat je niet wilt. Dat kan fantasie zijn, maar het kan ook realistisch zijn omdat je zo vermoeid bent dat je ergens weet dat je het niet vol gaat houden. Maar durf je daarnaar te luisteren?

Als je dan uiteindelijk niet anders kunt dan stoppen heb je ‘verdriet’ nodig. Verdriet is nodig om te kunnen verwerken wat pijn doet omdat het heel anders is gegaan dan je gewild had. Verdriet is een emotie die je het vermogen kan geven om uit te huilen en overnieuw te beginnen. Waar verdriet niet werkt wordt je depressief.

Fysieke en emotionele uitputting en burn out vertaalt zich naar het mentale

Moe zijn en vastzittende frustratie vertaalt zich op mentaal niveau in gemopper en verwijten. Opgekropte woede kan zich ook tegen jezelf keren. Mentaal gezien betekent dat er de hele tijd allerlei versies van ‘ik ben niet ok’ door je hoofd gaan. Dat je bang bent voedt gedachtes dat je jezelf moet blijven bewijzen terwijl je ergens weet dat je het niet gaat redden. Dat vertaalt zich op mentaal niveau naar gedachtes dat je een mislukkeling bent. Eerst strijden mensen daar nog heldhaftig tegen. Maar de verkramping waarmee dat gebeurt leidt uiteindelijk tot een krak. En dat uit zich op mentaal niveau in de conclusie dat je mislukt bent. En dat geeft nog meer deprimerende gedachtes over jezelf, mensen om je heen en je situatie. Een daarin wordt een gedachte als ‘Zo wordt het nooit meer wat’ een selffulfilling prophecy.

De remedie op mentaal niveau

Het is een hele kunst om je mentale overtuigingen en ideeën los te laten. In je systeem is daar veel weerstand tegen. Want het zijn vaak conclusies op basis van ervaringen die zo ‘waar’ lijken. Toch zijn het ook interpretaties waar je je toevlucht toe hebt genomen die tot een muur van overtuigingen zijn geworden waarachter je je verschanst. En daardoor voel je je wellicht ook alleen en verlaten. Als het je zou lukken, met behulp van zelfonderzoek en oefening, uit je mentale burcht te breken komen de emoties weer boven. En die heb je nodig zoals gezegd. Als die weer stromen, voel je je anders en kun je ook weer anders gaan denken. Denken in termen van mogelijkheden en over de weg terug naar kwaliteit van leven. (Voor meer over mentale weerbaarheid >)

Uitputting op geestelijk niveau

Uitputting en een ‘burn out’ op het hoogste niveau van je menszijn, dat van je geest, is weer anders van aard. Op geestelijk niveau is een ‘burn out’ het gevolg van doorgaan met dingen die je niet bezielen, waar je de zin en betekenis niet meer van inziet. Dat kost bergen energie en je krijgt er niets voor terug. Het put je geestelijk uit en de veerkracht van de bezieling is verdwenen. Je vraagt je dingen af als ‘Is dit het nu?’ ‘Waarom was hier hier ooit zo enthousiast over?’. Een heel dappere conclusie kan zijn ‘Dit is het niet meer! Dit kan niet waar zijn. Ik ga op zoek.’

De remedie op geestelijk niveau

Werkelijk geïnspireerd zijn, je bezighouden met datgene waar je vanuit je hart en ziel als vanzelfsprekend op betrokken bent is een levenskunst. Daardoor heb je zorg, aandacht en betrokkenheid en ben je onstuitbaar voorbij teleurstellingen of meevallers. Dit geeft helderheid en kracht. Soms is er zelfonderzoek nodig om opnieuw geïnspireerd te raken. Dat zelfonderzoek werkt met drie vragen: Wat in mij is er gaande waardoor de inspiratie weg is? Ben ik nog bezig op een manier die me bezielt? Bezielen de dingen waarmee ik me bezig houd me nog? En aangezien alle drie de vragen belangrijk zijn, zou ik het kind niet te snel met het badwater wegooien (baan, partner, vrienden, hobby’s etc.). Dit zelfonderzoek gaat veel verder dan het streven naar gemak en korte-termijn oplossingen voor je ongenoegens. Gemak geeft wel comfort, maar geen echter vreugde en inspiratie. Hoe moet je, nadat je je comfort heb ingekocht weer aan de gang met de dingen die je nog steeds niet inspireren en bezielen? (Workshop 'Burn Out Vrij')

Integraal zelfonderzoek en oefening voorbij ‘normaal’

Soms hoor ik mensen zeggen. Wat ingewikkeld. Kunnen we niet normaal doen. Mijn wedervraag is: Hoe moet jij weer fris aan de slag kunnen waar ‘normaal doen’ synoniem is geworden met overleven door je aan te passen aan een cultuur waarin gemak en comfort de illusie oproept dat je daardoor weer vitaal en fris aan de slag kan. Wat vroeger ‘normaal’ was, een stabiel dagritme, fietsen en bewegen, gezond eten, omdat dat was wat er was, is geen onderdeel meer van onze cultuur. We mogen, sterker nog we moeten het allemaal zelf uitmaken. Die vrijheid is wellicht gewenst, maar wie kan die aan? In ieder geval vergt het van je dat, wat vroeger vanzelfsprekend was nu alleen beschikbaar komt als jij het bewuste vormgeeft. Maar dat kan nu alleen nog maar door alle onderdelen van je mens-zijn die je kwaliteit van leven bepalen (fysiek, emotioneel, mentaal en geestelijk) bewust in beheer te nemen. Dat leren we meestal niet thuis of op school, of op een voortgezette opleiding. Maar dat hoeft niet zo te blijven. Het is daarom voor iedereen een verantwoordelijkheid geworden om bewust leiding over zijn leven te nemen en daarvoor weer naar een levensschool te gaan. En uitputting en burn out is daar een goede aanleiding voor.