Het oude en het nieuwe
Er lijken twee groepen te bestaan. Degenen die vooruitgang en moderne technische verworvenheden omarmen: de stijgers. Degenen die tradities en de menselijke maat voorop stellen: de dalers. Stijgers en dalers sluiten elkaar uit. Dat gebeurt in elke volgende fase van de moderniteit. Uitsluiting gebeurt niet alleen tussen groepen, maar ook tussen mensen en zelfs in jouzelf. Je bent dan met jezelf in gevecht. Maar dat hoeft niet zo te blijven. De integrale benadering kan dat duidelijk maken.
Door Mauk Pieper, leraar bij de Omega Levensschool
De tweede schok
Om aan te geven hoe het ‘stijgen’ en ‘dalen’ in onszelf en de mensheid werkt muntte ik de term ‘tweede schok’. Daarmee geef ik het moment aan waarop we ons realiseren dat al onze manieren van overleven niet meer werken. Er kan een besef ontstaan dat we niet op dezelfde manier verder kunnen. We kunnen niet verder stijgen. Dat kan een schok zijn soms gevolgd door een crisis.
De tweede schok als reactie op de opdoemende eerste schok
De tweede schok is initieel meestal een onbewuste reactie op de ‘eerste schok‘. De eerste schok bestaat uit een moment of momenten uit het verleden waarop we aangedaan waren. Momenten die we, ook initiaal onbewust, niet meer willen meemaken. Daartoe ontwikkelden we, nog steeds initieel onbewust, een overlevingsstrategie. Die strategie komt echter pas boven water op het moment dat hij begint te falen. En dat overkomt steeds meer mensen. (Je ontwikkeling ter hand nemen.)
De tweede schok van de mensheid
In het huidige tijdsgewricht worden we ook op collectief niveau geconfronteerd met het falen van onze overlevingsstrategieën. Ook de mensheid lijkt niet verder te kunnen stijgen. Daarom noem ik de huidige tijd die van ‘de tweede schok van de mensheid‘. Het neemt de vorm aan van een meta-crisis. Crises kunnen, onder bepaalde voorwaarden louterend zijn. Maar vooral als we er op een gezonde manier doorheen groeien. Maar dat gebeurt initieel meestal niet. Meestal is er eerst een polarisatie tussen de stijgers en de dalers, maar ook tussen het stijgen en het dalen in jouzelf. (Je ontwikkeling ter hand nemen.)
De ‘goede’ reden voor uitsluiting
Op de vele ontwikkelingslijnen waarop we ons bewegen vindt ontwikkeling plaats doordat we het niveau waarop we ons bevinden eerst differentiëren. We willen bijvoorbeeld meer dan de sociale context van onze achtergrond te bieden heeft. Daartoe zetten we ons vaak eerst af om meer ruimte te krijgen. De oorzaken van onze beperkingen projecteren we daartoe op de ander. Die moet eerst ‘buitengesloten’ worden. Pas als we los zijn blijkt dat de beperking ook in onszelf zit. Pas als we dat erkennen kunnen we werkelijk verder groeien naar het volgende niveau op de ontwikkelingslijn van ons 'zelf'. Maar we kunnen ook blijven steken.
Ongezonde groei: Phobos
De drang tot groei, bloei en ontwikkeling is inherent aan ons menszijn en wordt ook wel ‘Eros' genoemd. Sinds we weten dat de maatschappij, de cultuur, wijzelf, de wetenschap, ja alles in een evolutionaire ontvouwing is, razen we voort. In de moderne tijd komen we er achter dat wij onderdeel van die ontwikkeling zijn. Het is de weg vooruit, zonder nog te rusten in het bestaan. Het is de weg van de stijgers. Dan is er al snel een streven, een Eros, zonder overgave, zonder Agape. Dat heet ook wel Phobos. De fysieke ondergrond van ons leven en het lichaam worden genegeerd en de afgescheiden geest raast door. (Zie voor meer over Eros.) Het is een holle ontlijving die afziet van het ritme van de biologische ondergrond van het bestaan. Individuen blazen zichzelf op tot mythische proporties. Men wil niet afdalen. Maar daardoor wordt het stijgen hol. Bij Phobos sluiten de stijgers de dalers uit.
Het moderne technocratische beheersingsmodel
Een deel van de bevolking leeft in de Phobos van vooruitgang door beheersing, van meer efficiëntie en effectiviteit met behulp van wetenschap en technologie. Het zwaartepunt van het bewustzijn is daarbij vaak wereld- en euro-centrisch. Een ontzielde rationaliteit waarbij de geest doorraast zonder zelfherkenning, want vooral gelovend in de ‘objectieve materiële werkelijkheid’. En zo sluiten de stijgers de dalers uit.
Ongezonde behoudendheid: Tantanos
Iedereen kent waarschijnlijk ook het verlangen om zich over te geven aan het bestaan zoals het is. Dat noemen we ook wel ‘Agape’. Maar het kan ook een manier worden om te ontsnappen aan groei en ontwikkeling. Dit kan een correctie op Phobos zijn, maar het kan ook een weigering zijn om te groeien. Het kan een identificatie en gehechtheid aan het bestaande zijn. Dat zijn ongezonde vormen van overgave: Agape zonder Eros, ook wel aangeduid als Thantanos, bij Freud gezien als de doodsdrift. Het kan een narcistisch en hedonistisch streven naar vaak fysiek welbevinden zijn, zonder oog voor de ander en het lot van de wereld. Maar het kan ook een collectieve verschijningsvorm krijgen; ‘Terug naar onze oorspronkelijke cultuur.’ Men wil niet stijgen en zo sluiten de dalers de stijgers uit.
Het traditionele behoudende
Het verlangen naar hoe het ooit was is regressief en retro-romantische. Er wordt terugverlangd naar een traditionele cultuur met een traditioneel wereldbeeld. Daarin bestaat het bestaan uit metafysische gegevenheden over wat de wereld is, over wie we zijn, wat het hogere is, wat de rol van de mens is, wat een man een vrouw is enz. Men wil terug naar ‘toen het nog normaal was’. En zo sluiten de dalers de stijgers uit.
Weerzin tegen de menshouderij
Er heerst inmiddels een behoorlijke weerzin tegen de ledigheid van de huidige ‘vooruitgang’. We leven niet alleen in een tijd van de ‘dierhouderij’, maar ook in die van de ‘menshouderij‘. We lijken niet te kunnen ontsnappen aan de mechanismen van de de rationaliteit van beheersing. We worden opgenomen in een steeds anoniemere wereld, zonder een bezield centrum, zonder enige steun voor de waarde van onze individuele inzet voor het collectief. We ‘mogen’ het allemaal uit onszelf halen met steeds meer middelen en illusies van controle. Phobos in extremo.
Het verlangen naar collectieve mythes
De geestelijke armoede is een voedingsbodem voor een verlangen naar bezieling dat zich voordoet in allerlei gedaanten. Het vindt plaats op individueel niveau, waar het vaak niet te vinden is. Er staat een leger van coaches klaar om mensen daarin bij te staan. Het vindt plaats op collectief niveau waarbij nieuwe mythen worden opgetuigd. Dit weerspiegelt zich in een verlangen naar de grootsheid van de traditionele tijd. Het weerspiegelt zich in het verlangen om terug te keren naar de tijd van autocraten, in films en computerspelen. De moderniteit wordt belaagd door mythische regressies van deels zeer bedenkelijke allooi. Het is ook te zien als een onbeholpen poging om geestelijke bezieling terug te winnen.
Individuele gespetenheid
De verschillende wereldbeelden leven niet alleen tussen mensen of groepen, maar ook in de mens zelf. Mensen zijn vaak inconsistent in hun wereldbeeld. Sterker nog, er is een ontwikkelingslijn in een ieder actief die je brengt van een heel simpel kinderlijk wereldbeeld, naar een meer complex wereldbeeld. Zo is er ook een ontwikkelingslijn die je van een simpele cognitie, naar een meer complexe cognitie voert. Zodra we ons echter vastketenen aan een bepaald niveau op een ontwikkelingslijn, sluiten we andere niveaus uit. Daarmee ontketenen we een interne strijd tussen delen van onszelf. Meestal wordt het deel waar wat ons in onszelf niet bevalt toegeschreven aan iemand buiten ons. we verplaatsen de innerlijke strijd naar een uiterlijk gevecht. Daarmee zijn we weg van onszelf.
Gezonde ontwikkeling: Eros en Agape
Er zijn ook gezonde manieren van leven die tegemoet komen aan de menselijke drang tot zelfoverstijging, tot meer, tot beter en mooier tot het dienen van het goede het ware en het schone. Deze vormen doen twee dingen tegelijkertijd. Ten eerste: ze includeren. Dat wil zeggen, ze geven zich over aan wat is en belichamen dat: Agape. Ten tweede: ze overstijgen. Dat wil zeggen dat ze zoeken naar meer vrijheidsgraden en meer mogelijkheden: Eros. Gezonde groei en ontwikkeling bestaat zowel uit overstijgen als omvatten. gezonde groei is een beweging die het waardevolle van het oude meeneemt naar het nieuwe.
Het falen van de grote wijsheid tradities
De grote wijsheid tradities hadden allemaal een spirituele kern die de individuele en collectieve binnenwereld van mensen cultiveerden. Omdat de grote tradities zich ook tot godsdiensten vormden met vaste waarheden en vaak een autoritair patriarchaal en homofoob karakter hadden, wilden we ze niet meer. In plaats van een Christendom, Islam, Hindoeïsme en Boedhisme, om de belangrijkste te noemen, dat doorgroeide naar het moderne en postmoderne niveau van bewustzijn, bleven ze hangen in de traditionele tijd. Daarmee werden ze ongeloofwaardig. En nu mensen de ontzielde moderne tijd willen ontsnappen, zien we een neiging om terug te gaan naar traditionele waarden met bij behorende maatschappij en staatsvorm. Dit in plaats van de innerlijke bezielingen zelfherkenning te vinden met behulp van zelfonderzoek en oefening uit de tradities.
Integrale benadering
Er bestaan wel heel wat pogingen om bezieling en geestelijke rijkdom weer te omarmen. Maar deze pogingen hebben het moeilijk in een tijd waarin de objectieve wereld, de wetenschap en technologie en het ‘objectieve’ de nieuwe God zijn geworden, of waarin oude tradities en wereldbeelden weer opgetuigd worden. Een van die pogingen is de Integrale benadering, waarbij alle voorgaande niveaus van ontwikkeling van individu, cultuur, wetenschap en maatschappijvorm, worden overstegen en omvat. 1.) Dit is ook een poging om het individu weer uit te dagen zichzelf ook van binnenuit te leren kennen. Dan kunnen ook de innerlijke ‘werelden’ en die daar leven gekend en geïntegreerd worden. Dit vereist vormen van zelfonderzoek en oefening in Groeien, Ontwaken, Heelwording/Schaduwwerk en zichzelf leren geven. Thuis komen in wie je bent en bezield zijn in wat je doet. Wil je je jezelf daarin ontwikkelen, kijk dan eens bij de Omega Levensschool.
1.) De integrale benadering zoals die vormgegeven is door Ken Wilber includeert de bevindingen van de moderne tijd, waarbij ‘geloof’ vervangen werd door ’empirisch bewijs. Maar het inclineert ook de postmoderne bevindingen die elke vaststaande ‘waarheid’ in de subjectieve of de objectieve wereld doorziet als een perspectief. Er zijn geen a priori’s of voorgegeven zekerheden. Zijn gehele zienswijze kan daarom postmetafysisch genoemd worden.
Update 1 mei 2024.
